Fundacja na rzecz Nauki Polskiej po raz kolejny przyznała wyróżnienia uczonym, których badania doprowadziły do przełomowych osiągnięć naukowych. Wśród tegorocznych laureatów są: prof. Jacek Jemielity z Centrum Nowych Technologii UW i prof. Cezary Cieśliński z Wydziału Filozofii UW. Naukowcy otrzymali Nagrodę FNP w obszarze nauk chemicznych i o materiałach oraz nauk humanistycznych i społecznych. Gala wręczenia nagród odbędzie się 7 grudnia o godz. 16.00 i będzie transmitowana online.
Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej przyznawane są co roku wybitnym badaczom za przełomowe osiągnięcia naukowe w czterech dziedzinach: nauk o życiu i o Ziemi, nauk chemicznych i o materiałach, nauk matematyczno-fizycznych i inżynierskich oraz nauk humanistycznych i społecznych.
Kandydatów do Nagrody FNP zgłaszają wybitni przedstawiciele nauki. Rada FNP pełni rolę Kapituły konkursu i dokonuje wyboru laureatów na podstawie opinii niezależnych ekspertów i recenzentów – głównie z zagranicy – oceniających dorobek kandydatów. Nagrody są przyznawane od 1992 roku.
Uroczystość wręczenia Nagród odbędzie się 7 grudnia o godz. 16.00 i będzie transmitowana online na kanale FNP na YouTube >>
Więcej informacji o nagrodzie znajduje się na stronie FNP.
Chemicznie modyfikowane mRNA
Prof. Jacek Jemielity z Centrum Nowych Technologii UW otrzymał nagrodę za opracowanie chemicznych modyfikacji mRNA jako narzędzi do zastosowań terapeutycznych i badań procesów komórkowych. Prof. Jemielity specjalizuje się w chemii organicznej, biologicznej i biochemii nukleotydów i kwasów nukleinowych. Jest kierownikiem Laboratorium Chemii Bioorganicznej Centrum Nowych Technologii UW, gdzie przewodzi zespołowi badawczemu „Jemielity Group”. Jest również współtwórcą i szefem ExploRNA Therapeutics – spółki spin-off Uniwersytetu Warszawskiego, w której technologia chemicznie modyfikowanego mRNA jest rozwijana, a następnie wykorzystywana w projektowaniu nowatorskich terapii.
Realizował granty m.in. Narodowego Centrum Nauki i Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (TEAM). Jest współautorem 130 publikacji (m.in. w „Journal of the American Chemical Society”, „Nature Communications”, „Chemical Science”, „Nucleic Acids Res.”), które cytowano ponad 2,4 tys. razy. Uzyskany przez niego indeks Hirscha wynosi 28. Jest wynalazcą rozwiązań chronionych na całym świecie 9 patentami lub zgłoszeniami patentowymi (2 z nich wykupione przez firmę BioNTech, 4 przez ExploRNA Therapeutics). Za swoje osiągnięcia był wielokrotnie nagradzany m.in. Nagrodą Naukową „Polityki” dla młodych naukowców, Nagrodą Gospodarczą Prezydenta RP, Nagrodami Rektora Uniwersytetu Warszawskiego. Był nominowany do Nagrody Europejskiego Wynalazcy, przyznawanej przez Europejski Urząd Patentowy.
Prof. Jacek Jemielity jest jednym ze światowych liderów badań dotyczących chemicznie modyfikowanego mRNA. Przeprowadził wiele badań nad czapeczką mRNA. Wraz ze współpracownikami stworzył liczne narzędzia molekularne do badań procesów komórkowych związanych z mRNA, takich jak jego degradacja i inicjacja biosyntezy białek. Jednak najciekawsze wydawały się reagenty do modyfikacji mRNA, które poprawiały jego właściwości biologiczne, ze względu na potencjał terapeutyczny takich cząsteczek. Dzięki opracowanym analogom (m.in. zawierającym grupy tiofosforanowe, boranofosforanowe w mostku oligofosforanowym) mRNA może być znacznie bardziej stabilne i aktywne translacyjnie. Metody opracowane przez prof. Jemielitego i współpracowników umożliwiają uzyskanie pożądanego efektu terapeutycznego przy istotnie zmniejszonej dawce mRNA, co zmniejsza ryzyko wystąpienia skutków ubocznych.
Pierwsza generacja technologii dotyczących modyfikacji czapeczki na końcu 5’ mRNA prof. Jemielitego została sprzedana w 2011 roku globalnej firmie biotechnologicznej BioNTech. W późniejszych latach powstały dwie kolejne generacje reagentów do modyfikacji mRNA, które nadawały im jeszcze ciekawsze właściwości biologiczne, istotne z punktu widzenia zastosowań terapeutycznych.
Terapeutyczne mRNA przez wiele lat pozostawało bardzo obiecującą technologią, która jednak nie mogła doczekać się pierwszego powszechnego wykorzystania. Sytuacja uległa jednak zmianie wraz z nadejściem pandemii COVID-19, kiedy to opracowano szczepionki na bazie mRNA. Wyniki badań prof. Jemielitego dotyczące opracowania chemicznych modyfikacji mRNA są istotne dla projektowania wielu nowych terapii opartych na mRNA. Obecnie prowadzonych jest kilkaset badań klinicznych z wykorzystaniem mRNA. Syntetyczne mRNA może być wykorzystane przy tworzeniu leczniczych szczepionek przeciwnowotworowych, czyli podawanych jako lek osobom, które chorują na nowotwór. Szczepionki te mają powodować, że układ immunologiczny będzie lepiej rozpoznawał chorobę nowotworową i ją niszczył. Jeden z wynalazków prof. Jemielitego jest obecnie stosowany w kilkunastu badaniach klinicznych nad leczniczymi szczepionkami przeciwnowotworowymi.
Kolejnym obszarem zastosowania mRNA są szczepionki przeciwwirusowe, już stosowane przeciwko koronawirusowi SARS-CoV-2. Obecnie trwają też prace nad opartymi na technologii mRNA szczepionkami, np. przeciwko wirusowi Zika lub grypie. Możliwe są też zastosowania w terapiach genetycznych chorób rzadkich, takich jak rdzeniowy zanik mięśni (SMA) czy mukowiscydoza, a także przeciwko chorobom bakteryjnym, a nawet w medycynie regeneracyjnej.
Deflacjonistyczna teoria prawdy
Drugim tegorocznym laureatem jest prof. Cezary Cieśliński z Wydziału Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego, który otrzymał Nagrodę FNP 2021 w obszarze nauk humanistycznych i społecznych.
Prof. Cieśliński jest kierownikiem Zakładu Logiki na Wydziale Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego. Jest również członkiem Rady Naukowej Dyscypliny Filozofia na UW. Realizuje dwa granty Narodowego Centrum Nauki: „Teorie Prawdy i ich siła” oraz „Epistemiczne i semantyczne zobowiązania fundamentalnych teorii matematycznych” (we współpracy z prof. Alim Enayatem z Uniwersytetu w Göteborgu). W 2019 roku otrzymał Nagrodę Naukową I Wydziału PAN w dziedzinie filozofii im. Tadeusza Kotarbińskiego oraz Nagrodę Naukową im. Jana Łukasiewicza Polskiego Towarzystwa Logiki i Filozofii Nauki. Obie za monografię dotyczącą deflacjonistycznej teorii prawdy pt. „The Epistemic Lightness of Truth” z 2017 roku.
Prof. Cezary Cieśliński należy do światowej czołówki specjalistów w zakresie badań nad teorią prawdy. Fundacja na rzecz Nauki Polskiej doceniła go za rozwiązanie kluczowych problemów tzw. deflacjonistycznej teorii prawdy, której zwolennicy opowiadają się przeciwko mnogości najróżniejszych definicji prawdy.
Prof. Cieśliński wniósł przełomowy wkład w prace w tej dziedzinie, a jego monografia „The Epistemic Lightness of Truth” znacząco przyczyniła się do rozwoju deflacjonizmu. W nawiązaniu do tytułu pracy, prawdę można określić jako „lekką”. Zgodnie z myślą przewodnią monografii: prawda jest raczej narzędziem do dokonywania generalizacji niż istotną cechą np. wypowiedzi. Wyrażana przez kogoś myśl, aby była prawdziwa, nie musi wcale strukturalnie odzwierciedlać stanu rzeczy w świecie.
W pracy tej prof. Cezary Cieśliński pokazuje, że logika pozwala na precyzyjne formułowanie złożonych idei filozoficznych. Jest to istotne zwłaszcza w przypadku złożonych teorii prawdy. Prof. Cieśliński wykorzystuje narzędzia logiki, aby zaprezentować jasne i precyzyjne sformułowanie szeregu rozważanych deflacyjnych koncepcji. Bada te teorie, przedstawia nieoczywiste i istotne wnioski ich dotyczące. Książka stanowi też przykład połączenia matematyki i filozofii. Zaprezentowane są w niej niektóre z najbardziej wyrafinowanych matematycznie prac prof. Cieślińskiego. Dotyczą one strategii rozwiązywania problemów postawionych w książce i za pomocą logiki pokazują poprawność przedstawianych teorii.