Badaczki z Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Warszawskiego przeprowadziły badania na temat sposobów doświadczania wody w czasie kryzysu klimatycznego. Dr Małgorzata Owczarska, dr Magdalena Kozhevnikova i Magdalena Siemaszko analizowały sytuację na Wiśle, Biebrzy i Bobrze w kontekstach suszy, powodzi oraz stanu równowagi.

Projekt badaczek z Instytutu Etnologii Antropologii Kulturowej UW prowadzony był od 2021 do 2024 roku przy wsparciu Narodowego Centrum Nauki (SONATA 16). Głównym celem było zbadanie lokalnych kontekstów i sposobów doświadczania wody w czasie kryzysu Badaczki chciały zrozumieć specyfikę powiązań ludzi, nie-ludzi i wody oraz ich relacji i współzależności.

Ze względu na odmienne uwarunkowania związane z sytuacją hydrologiczną, rodzajem osadnictwa, miejscową gospodarką i historią regionu wybrano trzy różne lokalizacje badawcze – Wisłę i wody warszawy, Biebrzę oraz rzekę Bóbr.

Wisła i inne wody Warszawy

– Miasta są obecnie szczególnie wrażliwe na suszę, wyspy ciepła oraz powodzie błyskawiczne. Są również dużym emitentem rozmaitych zanieczyszczeń do wód. Dominująca tzw. szara infrastruktura uszczelnia miasto i pogłębia te zjawiska. Dostępność i jakość wody oraz ubożenie miejskich ekosystemów stają się coraz bardziej palącym problemem – podkreślają dr Małgorzata Owczarska, dr Magdalena Kozhevnikova i Magdalena Siemaszko.

W ramach projektu podczas rejsu łodzią badaczki prowadziły mapowanie rzeki, w efekcie czego powstała multimedialna mapa etnograficzna wodnej Warszawy, dostępna na stronie: https://powody.pl/. Przedmiotem badań były też inne podwarszawskie tereny istotne z perspektywy hydrospołecznej, jak np. Łąki Golędzinowskie czy Wyspy Zawadowskie.

Bóbr

Zlewnia Bobru na terenie gminy Wleń to obszar poprzemysłowy z rozbudowaną infrastrukturą hydrotechniczną (zaporami, elektrowniami wodnymi, jazami).

We wsi Pilchowice, gdzie znajduje się Zapora Pilchowicka – najwyższa zapora kamienna i łukowa na terenie współczesnej Polski – dr Małgorzata Owczarska Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej UW skupiała się na dokumentowaniu poniemieckich, pilchowickich ujęć wody, które miejscami nadal zaopatrują wiejski wodociąg. Owocem jej pracy jest interaktywna mapa studni pilchowickich (MAPA PoWody), dostępna na stronie https://powody.pl/pilchowice.

Biebrza

Środkowy bieg doliny Biebrzy obejmuje Biebrzański Park Narodowy powstały w 1993 roku i okoliczne wsie. To unikalny mokradłowy obszar chroniony, zaś sama rzeka w niewielkim stopniu poddana hydroinżynieryjnym zmianom. Regularnie powstają tu rozległe rozlewiska. W trakcie prowadzenia badań w 2022 roku Biebrza była jedną z nielicznych rzek w kraju o wysokim stanie wody, zaś w latach 2020 i 2023 dochodziło tam do pożarów. Biebrzańskie mokradła wpływają na emisje dwutlenku węgla, bioróżnorodność i retencję wód. Badania osadzone w perspektywie społecznej i naturo-kulturowej podjęto wśród społeczności lokalnych zamieszkujących tereny mokradłowe Biebrzy i Brzozówki.