Międzyrządowy Komitet ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego podjął decyzję o wpisaniu szopkarstwa krakowskiego na „Reprezentatywną listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości”. To pierwszy polski akcent w tym spisie UNESCO. Współautorem i głównym koordynatorem merytorycznym prac nad wnioskiem była dr Hanna Schreiber z Wydziału Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych UW. Wniosek o wpis złożyło Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w marcu ubiegłego roku.
Szopkarstwo krakowskie jest tradycją podtrzymywaną od kilku pokoleń przez wiele rodzin mieszkających w dawnej stolicy Polski. Jej początki sięgają XIX w., kiedy to konstruowano przenośne teatrzyki kukiełkowe z okazji zbliżających się świąt Bożego Narodzenia. Scena Bożego Narodzenia ukazana w otoczeniu budowli Krakowa jest centralnym punktem szopki. Jej elementem są coraz częściej także sceny odnoszące się do historycznych i współczesnych wydarzeń społeczno-kulturalnych. Konstrukcja szopki powinna być lekka, stąd do jej tworzenia najczęściej wykorzystuje się materiały takie jak tektura, listewki czy metalowa folia – staniol. Prace nad tymi dziełami trwają zwykle kilka miesięcy.
Twórcy szopek co roku, w pierwszy czwartek grudnia, prezentują je na Rynku Głównym w Krakowie, biorąc jednocześnie udział w konkursie na najpiękniejszą szopkę krakowską. Organizuje go Muzeum Historyczne Miasta Krakowa.
Pierwszy polski wpis na liście UNESCO
W 13. posiedzeniu komitetu w Port Louis na Mauritiusie w dniach 26 listopada – 1 grudnia wzięło udział ponad 800 uczestników z blisko 130 państw. Jednym z członków polskiej delegacji była dr Hanna Schreiber z Instytutu Stosunków Międzynarodowych UW.
Opracowany przez nią, we współpracy m.in. z szopkarzami krakowskimi, MKiDN, Polskim Komitetem ds. UNESCO i Muzeum Historycznym Miasta Krakowa, wniosek o wpisanie szopkarstwa krakowskiego na listę dziedzictwa niematerialnego UNESCO został rozpatrzony pozytywnie i uznany za wzorcowy dla innych państw. Jako dobry przykład podano również film promujący szopkarstwo krakowskie, który można obejrzeć na stronie internetowej UNESCO. Tym samym w spisie znalazł się pierwszy element tradycji z Polski.
– To wielkie święto dla szopkarzy, Krakowa i całej Polski, które pozwoli upowszechnić wiedzę w naszym kraju o wartości naszych tradycji podtrzymywanych w rodzinach i przekazywanych z pokolenia na pokolenie. Mam nadzieję, że ten wpis stanowić będzie impuls dla wielu lokalnych społeczności do podjęcia działań edukacyjnych i promocyjnych dotyczących ich dziedzictwa oraz zachęci je do przygotowania wniosków o wpis na naszą „Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego”. Warunkiem ubiegania się bowiem o wpis na listę UNESCO jest uprzednie wpisanie praktyk związanych z dziedzictwem niematerialnym na krajową listę. Szopkarstwo krakowskie zostało na niej uwzględnione w 2014 roku. Wpisane zostało szopkarstwo jako umiejętność, wiedza, przekaz, nie zaś same szopki – wyjaśnia dr Hanna Schreiber.
„Reprezentatywna lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości” jest jednym z trzech tworzonych przez UNESCO międzynarodowych spisów uwzględniających elementy niematerialnego dziedzictwa kulturowego z całego świata. Dziedzictwo niematerialne to zwyczaje, przekaz ustny, wiedza i umiejętności oraz związane z nimi przedmioty i przestrzeń kulturowa, które są uznane za część własnego dziedzictwa przez daną wspólnotę, grupę lub jednostki. Polski wpis znalazł się w gronie 429 elementów dziedzictwa niematerialnego ze 117 państw, w tym m.in. takich, jak wpisane podczas tego samego posiedzenia: muzyka reggae z Jamajki, tradycyjny śpiew z akompaniamentem gęśli (Serbia) czy umiejętność zarządzania ryzykiem lawinowym (wspólny wpis Szwajcarii i Austrii).