Pod koniec grudnia dobiegł końca kolejny sezon projektu badawczego w Dolinie Qumayrah w górach północnego Omanu. Archeolodzy z Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej UW odkryli tam wieżę w obrębie prehistorycznej osady, zidentyfikowali ślady produkcji metalurgicznej oraz natrafili na grę planszową sprzed co najmniej 4 tysięcy lat.
Głównym przedmiotem badań podczas minionego sezonu było osadnictwo z epoki brązu i żelaza we wsi Ayn Bani Saidah. – To miejsce strategicznie położone na skrzyżowaniu szlaków łączących ważne ośrodki starożytności: Bat na południu i Al-Ayn na północy, dziś stanowiska z Listy Światowego Dziedzictwa UNESCO, oraz wybrzeże morskie w pobliżu portu Sohar na wschodzie. Wzdłuż tej trasy znajduje się kilka ważnych osad tzw. kultury Umm an-Nar z epoki brązu. Mieliśmy nadzieję, że i nasze stanowisko będzie równie ważne – mówi prof. Piotr Bieliński z CAŚ UW, który kieruje projektem.
Wieże, miedź i plansza do gry
Tegoroczne odkrycia dowodzą, że przypuszczenia archeologów były słuszne. – Osada z okresu Umm an-Nar jest wyjątkowa między innymi dlatego, że znajdują się w niej aż cztery wieże: trzy okrągłe i jedna ryzalitowa. Mimo swych rozmiarów (średnica o wymiarach ok. 20 metrów) jedna z okrągłych wież nie była widoczna na powierzchni i została odkryta dopiero podczas wykopalisk. Nie znamy jeszcze funkcji, jakie pełniły te wieże – mówi dr Agnieszka Pieńkowska z CAŚ UW, która w ramach projektu analizuje pozostałości z epoki brązu.
Nowych odkryć z tych czasów dostarczyły także inne części stanowiska archeologicznego. – Znaleźliśmy dowód na obróbkę miedzi w tym miejscu. Pokazuje to, że osada uczestniczyła w lukratywnym handlu, o którym wspominają nawet źródła pisane z Mezopotamii. Oman był bowiem potęgą metalurgiczną tamtej epoki – wyjaśnia kierownik projektu.
Jednak najbardziej niespodziewane odkrycie jest tylko pośrednio związane z gospodarką czy handlem. – W jednym z pomieszczeń dużego budynku z okresu Umm an-Nar znaleźliśmy planszę do gry – opowiada prof. Bieliński. Plansza jest wykonana z kamienia i ma zaznaczone pola i zagłębienia. Podobnych używano w epoce brązu od Subkontynentu Indyjskiego po Egeę. – Takie znaleziska są rzadkie, ale kilka przykładów podobnych plansz znamy z Doliny Indusu, a także z Mezopotamii, między innymi ze sławnych grobów z Ur – wyjaśnia archeolog.
Więcej niż sądzono
To kolejne odkrycie pokazujące, że obszar badań, czyli mikroregion Qumayrah, miał w starożytności większe znaczenie niż dotąd sądzono i kryje wiele niespodzianek. Badacze z CAŚ UW prowadzą prace w tym miejscu od 2015 roku. Dzięki ich odkryciom okazało się, że dolina jest bogata w pozostałości archeologiczne z co najmniej pięciu okresów. A osadnictwo było tam obecne od późnego neolitu (ok. 4300-4000 p.n.e.).
Na dwóch końcach doliny można podziwiać groby i osady z okresu Umm an-Nar (ok. 2600-2000 p.n.e.). Odkryto też pozostałości osady z epoki żelaza II (ok. 1100-600 p.n.e.), rozciągającej się na kamienistych wzgórzach w pobliżu Ayn Bani Saidah. Osada ta okazała się kilkakrotnie większa niż badacze zakładali. W dolinie znajdują się również liczne pozostałości z okresu islamskiego. – Ta obfitość śladów osadnictwa z różnych okresów świadczy o tym, że dolina była ważnym miejscem w prehistorii, a być może także i historii Omanu – mówi prof. Piotr Bieliński.
Archeolodzy będą kontynuowali prace w dolinie Qumayrah, zarówno w okolicy Ayn Bani Saidah, jak i wokół wsi Bilt, na drugim końcu doliny, gdzie znajdują się m.in. kolejne pozostałości z okresu Umm an-Nar.
Projekt „Rozwój osadnictwa w epoce brązu i żelaza w górach północnego Omanu” jest finansowany z grantu Narodowego Centrum Nauki. Badaniami kieruje prof. Piotr Bieliński z CAŚ UW oraz dr Sultan al-Bakri, dyrektor generalny ds. starożytności w Ministerstwie Dziedzictwa i Turystyki Sułtanatu Omanu. Więcej informacji o projekcie.